ROBERT OWEN

Robert Owen (1771-1858), sanayileşmenin başlarında İngiltere'de yaşamış bir Kapitalist. Vahşi kapitalizm yıllarında zenginleştikçe işçi sınıfının halini görüyor veyeni, yeni kurulmakta olan üretim düzenini sorguluyor. İşçilerinin sefaleti karşısında sessiz kalamıyor ve hayatının geri kalanını, insanın, insanı sömürmediği bir düzen özlemiyle yaptığı çalışmalara adıyor. Bu çalışmaları sonunda, kimilerince "Dünyanın ilk sosyalisti" diye nitelendirilen Robert Owen, vahşi kapitalizmin ehlileştirilmesinde büyük rol oynamıştır.

Değerli hocam Prof. Dr. Rona Aybay, "Tanrının Cezası" isimli kitabımın imza gününe katılarak benden imzamı alan değerli hocam, yanında getirdiği "Robert Owen-Sosyalizmin öncilerinden-Yaşam Eylemi Öğretisi " adlı kitabını da bana takdim etmişti. Bu değerli ve bir o kadar da mütevazi insanı 05.05.2022 günü kaybettik. Aşağıdaki yazımı onun anısına adıyorum…

------------------ooo000ooo------------------

XIX. yüzyılın başlarından itibaren, uzun çalışma saatleri yanı sıra ağır çalışma şartları, kadınların ve çocukların köle gibi çalıştırılması, sağlıksız yaşam koşulları, işçi lehine fikirlerin gelişmesine neden oldu. İngiltere’de zengin bir iş adamı olan Robert Owen, (1771-1858) işçilerin çok güç koşullar altında çalıştığına, kadın ve çocuk işçilerin durumlarına dikkat çekmek için harekete geçti. Owen'a göre insanların yoksul kalması, insanların değil, toplumun suçuydu. Toplum ona yeterli imkân sağlamadığı için bu duruma düşüyorlardı. Bir toplumun amacı; üretimi arttırmaktan önce, insanlarını geliştirmek olmalıydı. İnsanların, kişilik özellikleriyle doğsalar bile gerçek kişiliklerini yaşadıkları toplumda bulacaklarına inanıyordu. Bu nedenle insanların geliştirilmesi gerektiğini düşünüyordu. İnsanın toplumsal yaşam koşulları doyurucu olduğu zaman insanın içinde saklı değerler dışa dökülüyor, becerileri ve kişiliği geliştirilebiliyordu. Ama insanlar, tarihin ilk başından beri hep kendilerini savunmak durumunda kalmıştı. Bu nedenle başkalarını yok etmek için yetiştirilmiş olduklarını düşünmekteydi. Yeni bir toplumsal düzen yaratılmalıydı. Bu düzende insanlar, birlikte hareket etmelerini sağlayacak, bireyler arasında gerçek ve içten bağlar yaratacak ilkelere göre yetiştirilmeliydiler.

Owen, Britanya’da tarım alanında çalışan 900 bin aile varken ticaret ve üretim alanında çalışan bir milyondan fazla aile olduğunu ve bu sayının hızla arttığını saptamıştı. İskoçya’daki "New Lanark" madenlerinin ortağı ve yöneticisi idi. Burada işçilerin yoksul, sefil, sarhoş, borç içinde, yalancı ve hırsızlık mallarını satarak yaşadıklarını gördü. Edinburgh’taki ıslahevlerinden getirilen çocukların sabah saat altıdan akşam yediye kadar çalıştırıldıklarına şahit oldu. Gördüğü bu insanları daha sonra "Bedensel ve zihinsel olarak güdük kalmış insanlar" olarak tanımlayacaktı. Owen, insan karakterinin çevre faktörleri ile belirlendiğini göstermek amacıyla New Lanark’ı bir laboratuvar gibi kullanmaya karar verdi. Amacı, çevre faktörleri iyileştirildiğinde insanların karakterlerinin de gelişeceğini, işçilerin yaşamının kolaylaştırıldığında, onlara güvenildiğinde, çocukların iyi bir eğitim aldığında üretkenliklerinin artacağını göstermekti.

Owen, hırsızlık, fuhuş ve sarhoşluğun önüne geçmek için ödül ve cezadan oluşan bir düzen getirdi. Çocukların minimum çalışma yaşını 6'dan 10'a yükseltti. Daha önemlisi kasabadaki çocukların okuma yazma öğreneceği, keyifli zaman geçirebileceği bir okulu finanse etti. Evleri iyileştirdi. Yollara kaldırımlar döşedi, insanları çamurdan kurtardı, ağaçlar dikti, kentte parklar, bahçeler yarattı. İhtiyaçlarını karşılamaları için dükkânlar açtı. Elde ettiği iş sonuçlarına dayanarak, yaptığı iyileştirmelerin yalnızca işçilerin refahını arttırmakla kalmadığını, işçilerin verimliliğini de yükselttiğini göstermiş oldu. Bunun arkasından düzenlediği kampanyalarla çalışma saatlerine ve çocuk işçilerin durumlarına sınır getiren bir yasanın parlamentoda kabul edilmesini sağladı. 1819’da günlük çalışma saati 10 saat ile sınırlandı. Çocukların ise 10 yaşından önce çalıştırılması yasaklandı. Owen yapılanları yeterli bulmuyordu. Yine de ön ayak olduğu bu yasa ile sonraları devlet,  6-10 yaş arasındaki çocukların eğitilmesini üstlenecekti.

Çalışma saatlerine ve çocukların asgari çalıştırılma yaşına getirilen sınır, liberal ekonomiye yapılan ilk müdahale oldu. Ancak sanayiciler yasaya direndiler ve uygulamadılar. Üstelik ücretleri daha da düşürdüler. Yine de Owen’ın bu çabaları, modern hayatımıza temel teşkil edecek üç büyük yeniliği kamuoyunun dikkatine sunmuş ve uygulanmasa da yasallaştırmıştı; insanın ömrünü tüketen, sağlığını tehdit eden uzun çalışma saatlerinin sınırlanmasını sağlamış, oyun yaşındaki çocukların çalıştırılmasını engellemiş ve her çocuğun devlet tarafından zorunlu olarak eğitilmesini başarmıştı. Savunduğu bu fikirler nedeniyle solcu olarak nitelenen Owen’ın takipçilerine de 1827 yılında "Sosyalist" denilecekti. Bu niteleme aynı zamanda "Sosyalist" kelimesinin tarihte ilk kullanılışı olacaktı.